Studio reportażu Polskiego Radia

29 sierpnia 1931 roku został zamordowany przez ukraińskich nacjonalistów Tadeusz Hołówko, polski polityk i publicysta, czołowy działacz PPS, konspirator, zwolennik i bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego.

Urodził się we wrześniu 1889 roku w dalekim Kazachstanie. Syn polskiego zesłańca z Powstania Styczniowego już jako uczeń gimnazjum w Ałma-Acie wszedł w kontakty z organizacją Socjalistów-Rewolucjonistów, tzw. eserowców.

W młodości związał się z dwoma miastami - Petersburgiem, gdzie jako student tamtejszego uniwersytetu współpracował z tamtejszymi polskimi organizacjami konspiracji socjalistycznej oraz Krakowem, do którego trafił po zakazie studiowania w Rosji. Tam po raz pierwszy zetknął się z najbliższym otoczeniem Józefa Piłsudskiego, którego zwolennikiem był już do końca życia.

 

W okresie działania konspiracji kierował m.in. masową akcją strajkową na uczelniach rosyjskich, prowadził też szeroko zakrojoną działalność publicystyczną. Przez wiele lat należał do liderów Polskiej Partii Socjalistycznej, choć sercem był z obozem piłsudczyków.

W czasie I wojny światowej współorganizował powołaną przez Józefa Piłsudskiego Polską Organizację Wojskową. W 1918 roku jako tajny emisariusz polityczny odbył słynną podróż na wschód "przez dwa fronty". W Rosji toczył rozmowy na temat powołania niezależnych polskich oddziałów wojskowych spośród Polaków służących w armii rosyjskiej . Bezskutecznie.

W niepodległej już Polsce uczestniczył w organizowaniu w Lublinie pierwszego gabinetu Tymczasowego Rządu Ludowego, należał do grona redaktorów manifestu, zapowiadającego radykalne rozwiązania ustrojowe i społeczno-gospodarcze. Jako radny zasiadał w magistracie Warszawy. Bardzo dużo uwagi poświęcał kwestiom położenia materialnego ludzi pracy. Zajmował się także sprawami kultury, aktywnie uczestniczył w debatach nad działalnością warszawskich teatrów.

Brał też udział w wojnie polsko-bolszewickiej, za co został odznaczony Krzyżem Srebrnym orderu Virtuti Militari. Należał do pierwszego garnituru publicystyki PPS-owskiej. W swoich artykułach zajmował się zagadnieniami narodowościowymi. Propagował piłsudczykowskie idee federalizmu Polski z Ukrainą, Litwą i Białorusią. Stał się jednym z głównych rzeczników kierunku zwanego prometeizmem – koncepcji zakładającej wewnętrzne rozbicie sowieckiej Rosji i uniezależnienie się narodowości rosyjskich pod patronatem Polski.

Wobec mniejszości słowiańskich na Kresach Wschodnich zajmował stanowisko pojednawcze, liberalne i kompromisowe. Zwalczał nacjonalistyczne podejście Narodowej Demokracji. Mimo to w 1930 roku został przez skrajne ukraińskie ugrupowania OUN i UWO obciążony odpowiedzialnością za akcję pacyfikacyjną zarządzoną przez Piłsudskiego po licznych atakach terrorystycznych ukraińskich nacjonalistów. Został zastrzelony w Truskawcu - jednym z najbardziej znanych przedwojennych polskich uzdrowisk.

mjm