Studio reportażu i dokumentu Polskiego Radia

278 lat temu, 3 marca 1746 roku, urodziła się księżna Izabela Czartoryska, mecenaska sztuki, pisarka i poetka, założycielka pierwszego polskiego muzeum.

Choć przyszła na świat w jednej z najbogatszych rodów Rzeczpospolitej, nie odebrała starannego wykształcenia. Nie była też bardzo urodziwa. Miała jednak duży atut: była jedynaczką i jej mąż mógł liczyć na sowity posag. Wyszła za swojego bliskiego kuzyna Adama Kazimierza Czartoryskiego.

Jako majętna kobieta mogła pozwolić sobie na zagraniczne podróże. Zwiedziła Europę, poznała wpływowych ludzi, do kraju wróciła odmieniona. Stała się ulubienicą salonów, na jej cześć pisano wiersze.

- Poznane we Francji i Anglii nowinki zaszczepiała w rodzimym krajobrazie - mówiła dr Maria Czeppe w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika niezwykłych Polaków".

 

Niedoszła królowa

Jej mąż miał spore szanse na polską koronę. Założył ją na skroń jednak jej inny kuzyn, Stanisław August Poniatowski, z którym łączyła ją zażyłość (niektórzy pamiętnikarze mówią nawet o romansie). Izabela, jako żona Adama Czartoryskiego, była stronniczką Familii.

- Ostro zwalczała zwolenników Rosji, nie szczędząc króla. Przez swą rodzinną politykę starała się w przyszłości zdobyć tron dla zięcia lub dla syna, a pruscy dyplomaci umiejętnie podsycali w niej tę nadzieję – dodawała dr Maria Czeppe.

Nadzieje te zostały rozwiane przez postanowienia Konstytucji 3 maja, na mocy której po bezpotomnej śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego tron miał trafić w ręce dynastii saskiej. Mimo to była zwolenniczką reform Sejmu Wielkiego, a uchwalenie ustawy przyjęła z entuzjazmem.

Pierwsze polskie muzeum

- Była to kobieta o ogromnym talencie do zjednywania sobie ludzi – wyjaśniała Barbara Grochulska w audycji Elizy Bojarskiej z cyklu "Anegdoty i fakty". - Miała niezwykły temperament polityczny. Była kobietą, która chciała wszystko znać, wszystko wiedzieć, wszędzie się mieszać.

 

Dotkliwie przyjęła zdradę targowiczan, wśród których był jej zięć. Wspierała insurekcję kościuszkowską, a następnie założyła pierwsze polskie muzeum – Świątynię Sybilli w Puławach, w której gromadziła patriotyczne pamiątki. Za swoją postawę spotkała ją surowa kara, zaborcy skonfiskowali jej majątek.

bm