Studio reportażu Polskiego Radia

"Norymberga" stała się kamieniem milowym na ciernistej drodze rozwoju prawa międzynarodowego. Jej znaczenie polega nie tylko na osądzeniu głównych nazistowskich przywódców, lecz także na stworzeniu fundamentów współczesnego systemu odpowiedzialności karnej za zbrodnie międzynarodowe. W toku procesów norymberskich nie udało się rozliczyć wszystkich zbrodni niemieckich. Uspokoiły one jednak sumienie niemieckiego społeczeństwa. Popularną narracją stał się pogląd, że winę za zbrodnie nazistowskie ponoszą wyłącznie wysoko postawieni decydenci państwowi i pewne środowiska skupione wokół nich. Miliony Niemców (17 milionów służyło w Wehrmachcie, a prawie 9 milionów było w NSDAP) poczuło się zwolnionych z odpowiedzialności indywidualnej. "Niestety w Norymberdze sądzono zbrodnie tylko jednego totalitaryzmu - nazistowskiego. Drugi agresor, istotny z perspektywy Polski i innych krajów, czyli Rosja Sowiecka, występował w roli oskarżyciela, a nie państwa oskarżonego. Z tego powodu zbrodnie jednego z aliantów (jak m.in. Katyń) zostały przemilczane. Po 1946 roku "zimna wojna" zahamowała rozliczanie zbrodni wojennych, a sprawiedliwość stała się zakładniczką polityki międzynarodowej" - wyjaśnia dr Joanna Nikel z Instytutu Pileckiego.

20 listopada o godz. 19.00 w Instytucie Pileckiego będzie można uczestniczyć w wydarzeniu, które przeniesie nas do tamtych dni sprzed 80 lat, do Sali 600 w Pałacu Bursztynowym w Norymberdze.

Audioserial "Sala 600. Świadkowie Norymbergi" to projekt autorstwa Martyny Wojtkowskiej. Kieruje uwagę na tych, którzy stali na marginesie historii. Zamiast przywoływać znane obrazy sali sądowej i zbrodniarzy, autorka kieruje mikrofon w stronę tych świadków bez których proces nie mógłby się odbyć.

To projekt rozpisany na 6 odcinków, a każdy z nich będzie skupiał się na losach pojedynczej osoby uczestniczącej w procesach w charakterze obserwatora. Bohaterami będą między innymi dziennikarze, stenotypistki, tłumacze i prawnicy.
"Sala 600. Świadkowie Norymbergi" to nie historia procesu samego w sobie, lecz opowieść o moralnym napięciu, poczuciu odpowiedzialności i o tym, jak w obliczu zbrodni zachowuje się człowieczeństwo. Audioserial to projekt dokumentalny, realizowany we współpracy ze Studiem Reportażu Polskiego Radia. Wykorzystano w nim m.in materiały Archiwalne Polskiego Radia, współczesne wywiady z osobami pracującymi w archiwum w Norymberdze. Materiał udźwiękowiła wiolonczelistka Dobrawa Czocher, a głosu użyczyła Danuta Stenka.

Martyna Wojtkowska, autorka scenariusza, przygląda się procesom norymberskim ze współczesnej perspektywy. Uważa, że perspektywa obserwatorów Norymbergi nie traci na aktualności. "Kiedy przyglądam się wojnie, temu jak cierpią ludzie, zadaję sobie pytanie - I co w związku z tym się wydarzy?". W kontekście sprawiedliwości, na którą wszyscy liczymy. Procesy norymberskie były kluczowym momentem w dziejach, bo wówczas powstał szablon postępowania wobec ludzi, którzy dopuścili się najbardziej zbrodniczych czynów w dziejach historii. To pragnienie sprawiedliwości dziejowej towarzyszyło mi podczas pisania scenariusza do audioserialu" - mówi Martyna Wojtkowska.

Temat rozliczania zbrodni totalitarnych, w tym nazistowskich i komunistycznych XX wieku, to misja badawcza, edukacyjna i dokumentacyjna Instytutu Pileckiego. Popularyzowanie wiedzy o polskich prawnikach, którzy mieli znaczący wpływ na powojenne procesy zajmuje szczególne miejsce w działalności Instytutu. Takim przykładem jest Rafał Lemkin, polski prawnik żydowskiego pochodzenia, twórca pojęcia "ludobójstwo". Jego koncepcje stały się fundamentem oskarżeń dotyczących zbrodni nazistowskich. Działalność Lemkina była przedmiotem pogłębionych badań naukowych w Instytucie, co zaowocowało między innymi wydaniem w 2023 roku monografii pióra prof. Piotra Madajczyka "Krajobrazy biograficzne Rafała Lemkina" Rafał Lemkin jest również patronem Centrum Dokumentowania Zbrodni Rosyjskich w Ukrainie, powstałego w 2022 roku bezpośrednio po wybuchu pełnoskalowej agresji Rosji przeciwko Ukrainie.

Sala 600. Świadkowie Norymbergi.
Autorka: Martyna Wojtkowska
Narracja: Danuta Stenka
Muzyka: Dobrawa Czocher
Nagranie i mastering muzyki: Agnieszka Szczepańczyk
Nagranie narracji: Maciej Kubera
Montaż: Alicja Głów
Realizacja dźwięku: Michał Czajkowski
Producent kreatywny: Bartosz Panek
Producent wykonawczy: Katarzyna Lesisz
Opracowanie graficzne: Marta Wilk

Pierwszy odcinek audioserialu Martyny Wojtkowskiej "Sala 600. Świadkowie Norymbergi" także w piątek (21 listopada 2025) o godz. 13.06 w audycji "Słowa i dźwięki" na antenie Programu 2. 

***

Instytut Pileckiego/SRPR